|
Jaap Gijs Dien leesplankje, Eerste uitgave uit 1917-1933 |
Uitgeverij
J.B. Wolters wilde zoveel mogelijk profijt hebben van het succesvolle
"Aap Noot Mies" en wilde deze ook voor het Nederlandstalige
onderwijs in indonesië geschikt maken. Omdat de "Aap
Noot Mies" versie erg Hollands was met zijn plaatjes, is
omstreeks
1917 een speciale uitgave gemaakt voor indonesië, geillustreerd
door Jetses. Jetses had geen kennis van indonesië en om
de indonesische sfeer te leren kennen zocht hij in boeken, foto’s,
bezocht hij studenten die in Nederlands-oost indië studeerden
en bezocht een tentoonstelling. Hij gaf zijn ogen goed de kost.
Met de opgedane kennis illustreerde hij het Jaan Gijs Dien leesplankje,
meer bekend als het indische- of indonesische leesplankje.
De indonesische uitgave bestaat uit een leesplankje met lettertjes
en een letterblikje. Een klassikale leesplank (met een vertelselplaat
hierop), 5 leesboekjes en een Handleiding voor het aanvankelijk
leesonderwijs. Voor het overzicht van de lesmaterialen zoals
deze in de Handleiding staat, kunt u hier
even kijken.
Er is bij mij altijd veel verwarring geweest over de uitgaves
van de indische leesplankjes. Deze tekst over het indonesische
leesplankje heb ik pas toegevoegd in 2012, dus 8 jaar nadat
ik was gestart met het verzamelen en nog steeds zijn de uitgaves
mij niet helemaal duidelijk. Hierbij tracht ik een beeld neer
te zetten wat nu echte uitgaves zijn en wat niet. Wat mij naar
jaren bekend is geworden, is dat alle indische leesplankjes
er qua plaatjes exact gelijk uit zien, behalve het plaatje "boe".
Deze verscheen op plankjes "met" en "zonder krul"
aan de rechter kant van haar hoofd. Maar welke is nu origineel
en welke niet?
|
|
In een originele "Handleiding voor het aanvankelijk leesonderwijs"
uit 1923 kom ik hiernaast staand plaatje tegen:
Conclusie: "Boe" met krul aan de rechter kant van
haar hoofd is een originele uitgave.
Maar of dit wel klopt vraag ik me nog steeds af!
|
Het waarom, waarom ik me
dit zo afvraag:
In de loop der jaren verzamelen heb ik meerdere foto's van leesplankjes
gezien met deze -met krul aan de rechterkant- "Boe"
erop.
Dit betreft dan altijd zwarte leesplankjes. Alleen heb ik nooit
zo'n zwart plankje gezien waarvan ik dacht, deze is 100% zeker
origineel.
Na zoveel jaren verzamelen krijg je, om dit te kunnen bepalen,
hier een bepaald gevoel voor. Bij alle aangeboden zwarte leesplankjes
was altijd wel iets wat -mijns inziens- niet klopte.
De belangrijkste motivatie van deze uitspraak is, dat ik nooit
een echt geleefde en gebruikte versie ben tegengekomen van dit
zwarte leesplankje. Alle aangebonden exemplaren zien er voor
hun oude leeftijd "te netjes" uit. Als ik bijvoorbeeld
kijk naar de aangeboden Aap Noot Mies leesplankjes van deze
leeftijd, zien deze er (op sporadische uitzonderingen daar gelaten)
allemaal geleefd, gebruikt en beschadigd uit. De zwarte indische
versies zijn altijd te perfect, qua staat waarin deze verkeren.
Ook heb ik een aantal indische leesplankjes van de tweede uitgave,
in de loop van de jaren voorbij zien komen, en deze waren in
alle gevallen beschadigd en geleefd. Een jonger (minder oud)
plankje dus, maar alle plankjes van deze uitgave zagen er beschadigd
uit. Wat voor mij echt een teken is dat dit ZEKER een echte
originele indische uitgave betreft. Zie hier.
Zodoende zet ik nog steeds vraagtekens bij alle zwarte indische
leesplankjes die ik zie (wat ik hier beweer is geen absolute
zekerheid, maar mijn idee.). Wat dat betreft blijft dit voor
mij dus ook vaag.
De tweede uitgave van Jaap Gijs Dien is mijns inziens
100% zeker wel origineel.
Om het nog scherper te stellen:
Het zou naar mijn idee ook wel zo kunnen zijn, dat de
tweede uitgave van het indonesische leesplankje de enige en
echte is.
|

|
Het
Leesplankje, het letterdoosje en de lettertjes.
Dit leesplankje begint met de woorden Jaap Gijs
Dien. Op het leesplankje staan 14 plaatjes. (Op het Aap Noot
Mies plankje staan 17 plaatjes)
Het plankje wordt geleverd met 48 lettertjes en 18 reserve lettertjes.
(De Aap Noot Mies uitgave bestaat uit 54 lettertjes).
In de "Handleiding voor het Aanvankelijk Leesonderwijs"
is een paragraaf opgenomen, die de leraar kan gebruiken om iets
over de figuren op het leesplankje te vertellen. (Een dergelijk
verhaal komt overigens bij de Aap Noot Mies handleidingen niet
voor..). Het verhaal bij het leesplankje kunt u hier
bekijken. (blz 32)
|
 |

Tekst uit: Handleiding voor het Aanvankelijk Leesonderwijs 1923
blz 37
|
De
afmeting van de lettertjes is (net als bij de Aap Noot Mies uitgave)
2 cm hoog. De breedte van de kaartjes varieerd afhankelijk van
de letter of lettercombinatie. Ook staat op deze lettertjes een
zwarte streepje zodat goed duidelijk is, wat de onderkant van
de lettertjes is. Een groot verschil met de Aap Noot Mies uitgave
is dat de lettertjes aan de achterkant zijn voorzien van een rode,
witte of blauwe kleur. |
Het
indische leesplankje werd uitgegeven met een blikken letterdoosje,
welke was verdeeld in vier vakjes. De bodem van de vakjes is
rood, wit of blauw. Zodoende kunnen de lettertjes met de rode
achterkant van de eerste rij, gemakkelijk in het linker vakje
worden geschoven. De lettertjes met de witte achterkant van
de tweede rij van het leesplankje, in het tweede vakje en de
lettertjes met de blauwe achterkant van de derde rij in het
derde vakje. Het vierde vakje was bestemd voor de reserve lettertjes.
|
|
 |
|
Tekst
hiernaar is uit: "Voorwoord" uit de indische handleiding. |
De
Klassikale Leesplank.
De klassikale
leesplank is aan de bovenzijde van een vertelselplaat voorzien
en deze plaat werd niet als wezenlijk onderdeel van deze uitgave
beschouwd. In de Handleiding van de Aap Noot Mies uitgaves werd
het verhaal beschreven, welke de leraar bij de vertelselplaat
kon vertellen. Omdat de vertelselplaat bij de Jaap Gijs Dien
uitgave niet als ondersteunend component werd gezien, is deze
in de indische handleiding ook niet het begeleidende verhaal
bij de plaat beschreven.
Typisch
kenmerk van de klassikale leesplank zijn de mooie ronde vormen
van de plank. De illustraties zijn gemaakt door Jetses. Vanaf
ongveer 1920 werden er jaarlijks niet meer dan 40 exemplaren
verkocht, terwijl in de jaren 30 de aantallen onder de 10 bleven.
In totaal zijn er 300 stuks bij scholen afgeleverd.
|
 |
Tekst hierboven is
uit: "Opmerking vooraf" uit de indische handleiding |
Tekst hierboven is
uit: Blz 12 uit de indische handleiding |
Handleiding
voor het onderwijs in het aanvankelijk lezen:
De
handleiding bestaat uit zo'n 180 bladzijden. In deze handleiding
staan de lesmaterialen en hoe hier les mee te geven beschreven.
Kenmerkend eigenschap voor deze handleiding is de rode kaft.
|
De
tweede druk van de Handleidng |
De
derde druk van de Handleidng |
Zoals
u op deze pagina kunt zien ben ik een echte verzamelaar en liefhebber,
dus heeft u iets van Hoogeveen's leesmethode, neem dan graag
even contact met me op via info@leesplankje.com.
Ik ben met name geïnteresseerd in alles van Raam Roos Neef
en Jaap Gijs Dien en zou hier zeer blij mee zijn! |
|